Büyük beyaz köpekbalığı bilimsel adı Carcharodon carcharias olan Lamnidae familyasından bir köpekbalığı türüdür. Halk arasında beyaz sivri burun, mavi sivri burun, Tommy, kuyruk, beyaz ölüm gibi farklı isimlerle bilinir.
Büyük Beyaz Köpekbalığı Özellikleri
Torpido şeklinde gövdesi ve sivri konik bir burnu vardır. Gövdesinin üst kısmının rengi gri ve kahverengi tonlarında değişir. Beyaz renkli karın bölgesi düzgün olmayan bir çizgiyle üst yarısından ayrılır. Büyük beyaz köpekbalığının çok kuvvetli bir çenesi vardır. Çenelerinde birkaç sıra halinde 3000 civarı yassı üçgen biçimindeki kenarları testere gibi tırtıklı kesici diş bulunur. İlk iki sıradaki dişler ısırma ve koparma için kullanılırken arka sıralardaki dişler besini daha küçük parçalara ayırmak için kullanılır. Üst ve alt çenedeki dişleri çok benzer ve kırılma, kopma gibi durumlarda yeniden çıkar. Ortalama boyu 5,5-6 m arasında olan büyük beyaz köpek balığının dişileri 6.1 metre boya, 2268 kilogram ağırlığa ulaşabilir. Ancak kayıtlarda 11 metre maksimum uzunluğunda olanları vardır.
Büyük beyaz köpekbalığı diğer köpek balıkları gibi koku alma konusunda çok hassastır. Yaklaşık 100 litre suyun içinde bir damla kan kokusunu algılayabilir. Burunlarının ucundaki reseptörler sayesinde avının atan kalbinin veya solungaçlarının yaydığı elektriği algılayacak kadar hassastırlar. 0.005 mikrovoltluk çok küçük elektriksel yük değişimlerini bile fark edebilirler.
Yaşam Alanı
Tüm sıcak, yarı tropik ve ılıman sularda yaşayabilirler. Dünyadaki büyük beyaz köpek balığı nüfusunun 10.000 civarında olduğu tahmin edilmekte ancak gerçek rakam bilinmemektedir.
Beslenme Alışkanlıkları
Geniş bir alanda avlanan ve tehlike potansiyeli yüksek olan büyük beyaz köpekbalığının beslenme alışkanlığının tespiti bilim adamları açısından oldukça zordur. Yerleri bilinen ve kendi bölgelerinde avlanan bireylerde bile ele geçirip gözlemlemek çok zordur.
Büyük beyaz köpek balığının besinleri çok çeşitlidir ve bulunduğu bölgeye göre değişiklik gösterebilir. Çoğunlukla kemikli ve omurgalı balıklar, deniz kaplumbağaları, balinalar, deniz kuşları, deniz memelileri, diğer köpek balığı türleri, yunuslar, foklar, penguenler, orkinos balıkları ve deniz aslanlarıyla beslenirler.
Örneğin Akdeniz’de kılıç balığının (xiphiasgladius) da büyük beyazın menüsünde yer aldığı bildirilmiştir. Ağır hareket eden büyük beyaz köpek balığının kılıç balığı gibi çok hızlı bir balığı nasıl avladığı tam olarak anlaşılamamıştır.
Büyük Beyaz Köpekbalığı Nasıl Avlanır?
Büyük beyaz köpekbalığı üstün bir avcıdır. Geniş bir çevrede ve çeşitli derinliklerde avlanabilir. Uzak mesafelerden algıladığı avın üzerine hızla yüzüp gizlice atılmak suretiyle denizaslanlarını ve fokları avlamakta son derecede başarılıdırlar. Saldırılarının yüzde 45'inde başarılı olduğu tahmin edilmektedir ancak daha deneyimli olanlarda bu oran yüzde 80’lere kadar çıkar. Baskınlık ve yırtıcılık bakımından büyük beyaz köpekbalığı, yalnızca katil balina orka ile yarışabilir.
Avına genelde alttan yaklaşarak ısırır ve uzaklaşır. Avın kan kaybından sersemlemesini veya ölmesini bekler ve sonra yer. Diğer köpek balıkları gibi çiğneme yeteneği olmayan büyük beyaz avını parçalayarak veya bütün olarak yutar. Yediği büyük bir av bu köpekbalığını 1-2 ay idare edebilir.
Üreme
Büyük beyaz köpekbalığının dişileri erkeklerden daha büyüktür. Cinsel olgunluğa dişiler 4,6 metre, erkekler 3,6 metre boya eriştiklerinde ulaşırlar. Üreme olgunluğuna yaklaşık 10 ve 12 yaşlarında erdikleri tahmin edilir. Çiftleşme dönemi olan bahar ve yaz aylarında beslenme alanlarında toplanırlar. İç döllenmeyi takip eden köpekbalığının hamilelik dönemi bir yıla yakındır. Erkek köpek balığı çiftleşme sırasında dişileri ısırma davranışı gösterir. Bu davranış diğer köpekbalığı türlerinde de görülmektedir.
Üremeleri ovipar yani iç döllenme yoluyla gerçekleşir. Yumurtlarlar ancak yumurta dişinin karnında büyür, gelişir ve yavrular burada yumurtadan çıkar. Yavruları doğumda yaklaşık 1,5 metre büyüklüğünde olurlar. Bir batında meydana gelen yavru sayısı genelde 5 ile 14 arasında değişir.
Türün Durumu ve Tehditler
CITES tarafından listeye alınmamış olan büyük beyaz köpek balığı mükemmel bir av makinesidir. Pek çok insanın en korkulu rüyası olmasına rağmen, bu köpekbalığının bizden korkmak için çok daha fazla sebebi vardır. Özellikle Jaws gibi çoğu filmde korkunç yaratıklar olarak tanıtılması aşırı avlanmasına ve soylarının tükenme tehlikesine girmesine neden olmuştur. İstatistiklere göre büyük beyaz köpekbalığı saldırısına uğrama ihtimali arı sokmasından daha düşüktür. Bilinen ilk köpekbalığı saldırısı 1916 yılında New Jersey sahillerinde yaşanmıştır.
Olta, zıpkın ya da çok sayıda kancası bulunan olta ile direk yakalama temel avlanma yöntemleri arasındadır. Yakalanan köpek balıkları nadir, değerli ürün pazarında veya diğer ticaret pazarlarında satılır. Bu durum nüfusunun azalmasında büyük rol oynamıştır. Çünkü dişinin üreme çağına gelmesi 10-12 yıl alır ve hayatı boyunca sadece altı kez yavrulayabilir.
Bu köpek balığının göçebe hayat tarzı popülasyondaki düşüşün ve toplam sayılarının hesaplanmasını zorlaştırmaktadır. Bir başka sebep ise dünya çapında seyrek nüfusu olmasıdır.
Dünya çapında yaklaşık 10.000 tane olduğu tahmin edilse de gerçek sayılarının tehlikeli biçimde azaldığı ve bu nedenle acil koruma altına alınmaları gerektiği düşünülmektedir.
Bu durumu engellemek için alınabilecek önlemler büyük beyaz köpek balığı ürünlerinin satışının, direkt avlama faaliyetlerinin ve hatta turistlerin deniz altında köpek balıklarını izlemelerinin yasaklanmasına kadar değişik boyutlarda olmalıdır.
Türkiye karasularında en son kaydedilen iki büyük beyaz köpekbalığı 5 temmuz 2008 tarihinde Edremit Körfezi'nde yakalanmıştır. İhtiyoloji Araştırmaları Topluluğu tarafından incelenen bu balıkların ikisinin de yavru olması Kuzey Ege sularında doğduklarına dair önemli bir ipucu vermiştir.
