Derisidikenliler (Holothuroidea) familyasına mensup omurgasız bir canlı olan deniz patlıcanı Latince Holothuria spp. olarak adlandırılır. Halk arasında deniz hıyarı olarak da bilinir. İngilizce “sea cucumber” denir.
Deniz Hıyarı vücut şekli nedeniyle hıyar, patlıcan veya sosisi hatırlatır. Vücudunun bir ucunda ağzı diğer ucunda da anüsü yer almaktadır. Genellikle 30 cm boyunda olup 60 cm uzunluğa çıkabilmektedir. Ağız çevresinde 10-30 kadar duyu, dokunma ve av yakalamaya yarayan tentakül (dokunaç) vardır.
Kıyıya yakın sığ sularda yaşayan deniz hıyarının bilinen 900 çeşidi bulunmaktadır. Yumurtlayarak çoğalan erkek ve dişi deniz hıyarının şekli birbirine çok benzer. Bazıları hermafrodit yani çift cinsiyetli olabilir. Kendilerini yenileme özelliğine sahip bir canlıdır.
Ambulakral olarak isimlendirilen küçük tüp ayaklara sahiptirler. Bu ayakları aynı zamanda duyu organı olarak da kullanırlar. Tüp ayakları bulunmayan deniz hıyarı (deniz patlıcanı) türleri diplerde U şeklindeki oyuklarda yaşarlar. Deniz Hıyarı (Deniz patlıcanı) su akciğeri veya solunum ağacı olarak bilinen özel bir solunum sistemine sahiptir.
Deniz Hıyarı Yararı Nedir?
Deniz hıyarı (deniz patlıcanı) biyologlar tarafından denizlerin filtresi olarak kabul edilir. Araştırmalara göre yıllık ortalama 150 ton deniz kumunu temizlediği ortaya çıkmıştır. Özellikle doğanın tahrip edilmesi ve sanayi atıklarının filtrelemeden denize bırakılması nedeniyle oluşan deniz kirliliği düşünüldüğünde deniz hıyarının (deniz patlıcanı) ekosistem için hayati bir rolü vardır.
Deniz altında oldukça yavaş hareket eden deniz hıyarları tehlike anında karmaşık ve şaşırtıcı taktikler sergiler. Beyaz bir tubül (tüp) salgılayan bazı türler avını şok ederek hareketsiz hale getirebilir. Bir başka korunma veya saldırı özelliği ise, midelerini anüslerinden çıkartabilmeleridir. Bu sayede avını ya da düşmanını zehirli bir sıvı ile etkisiz hale getirir. Bu zehirli sıvı çevresindeki birçok canlıyı ve kendisini de öldürecek güçtedir.
En önemli özellikleri vücutlarının her yerinde bulunan yakalama kolajeni adlı yapı sayesinde kendini sıvıya dönüştürme becerisidir. Sıvı haldeyken normalde geçemeyeceği alanlardan örneğin bir kayanın içinden geçebilir ve tekrar eski haline dönebilirler. Kolajenler lif, kemik, kıkırdak ve eklemleri oluşturan bir protein türüdür. Bazı türleri kendini büyük boyutlarda şişirebilir, bazıları ise su püskürterek çakıl taşı gibi küçük görünebilir. Normalde bilim kurgu filmlerinde görebileceğimiz bu özellikleri günlük hayatta kullanabilen bir canlı olduğunu bilmek gerçekten ürkütücü.
Deniz Hıyarı Yenir mi?
Türkiye'de fazla bilinmediği için tüketilmeyen deniz hıyarı, Çin gibi uzak doğu ülkelerinde farklı amaçlarla tercih ediliyor. Yiyecek olması dışında ilaç ve kozmetik sanayisinde de kullanılan deniz hıyarına deniz patlıcanı da denir. Çin de yorgunluğa, iktidarsızlığa ve eklem ağrılarına iyi geldiğini inanılan deniz patlıcanı, yüksek protein kaynağıdır. Güneydoğu Asya ve Avustralya da deniz hıyarların deniz suyunda pişirip, kurutulur. Yeneceği zaman tatlı suda kaynatılıp çorbası yapılır.
Deniz patlıcanı pek çok deniz ürünü gibi rahat bir şekilde tüketilebilir ve oldukça lezzetlidir. Doğru bir şekilde pişirip tüketildiği takdirde bağışıklık sistemini güçlendirir ve insanlar için pek çok yararı bulunur.
Deniz Hıyarı Toplamak Neden Yasak?
Ülkemizde deniz hıyarı avcılığı sektör olarak 2000’li yıllarda gelişmiştir. Ege ve Marmara Denizi kıyılarında yüzlerce dalgıç geçimini deniz hıyarı toplayarak sürdürür. Son yıllarda Uzak Doğu ülkelerine yapılan ihracatla yıllık 300 bin tona kadar deniz hıyarı satışı yapılmaktadır. TÜİK verilerine göre bu satıştan yaklaşık 7 milyon dolarlık bir gelir elde edilmektedir. Son zamanlarda deniz hıyarı avcılığı kontrolsüz bir şekilde yapıldığı için Tarım Bakanlığı konuya el atmış ve sınırlamalar getirmiştir. Sadece belirli alanlarda deniz hıyarı avcılığına izin vermektedir. İzin verilen alanların dışında avcılık yapılması ağır para cezalarıyla cezalandırılmaktadır.
