Uçan Balık (Exocoetidae), yıllarca bilim insanlarının da ilgisini çeken bir balık türü olmuştur. Çünkü avcılardan kurtulmak için türlerin su ortamından nasıl kaçmaya çalıştığını ve bu süreçte, nesiller boyunca nasıl adaptasyonlar geliştirilebileceğini gösteren en ilginç gruplardandır. Uçan balıklar (Exocoetidae), isimlerinden de anlayacağınız gibi yüzmek dışında uçma özellikleri de bulunan balıklardır. Tabi ki bu uçuş kuşlar gibi gerçek bir uçma sayılmaz. Uçan balıklar (Exocoetidae) vücut şekilleriyle kefale benzerler. Yapı olarak en büyük ve en bilinen türü 45 cm boyu ile Kalifornia uçan balığı'dır.
Uçan Balıklar (Exocoetidae) Nerede Yaşar?
Birçok türü bulunan uçan balıklar açık denizlerde yaşarlar. Atlantik Okyanusu, Büyük Okyanus ve Akdeniz (Akdeniz Uçan Balığı) gibi sıcak deniz iklimine sahip tropik ve tropik altı bölgelerde görülürler. Uçan balıklar ülkemizde nadiren Marmara ve Akdeniz bölgesinde de görülürler.
Nasıl Uçarlar?
Uçan balıklar üzerinde yapılan araştırmalar sonucunda uçuşlarındaki en büyük etkeni, V şeklindeki kuyrukları oluşturmaktadır. Su yüzeyinden havaya yükselebilmek için kuyruklarını saniyede 70 defa çırparlar ve belli bir yüksekliğe sıçradıktan sonra yanal yüzgeçlerini açarak süzülürler. Kanat biçimindeki yüzgeçlerinin gösterdiği paraşüt etkisi ile deniz üzerinde bir süre ilerleyip tekrar denize iniş yaparlar. Dolayısıyla "uçan balık" ifadesi yanlıştır; çünkü bu balıklar uçamazlar, süzülürler. Deniz üzerinde 2 ila 5 metre arasında yükselebilen bu balıkların bir kısmı havada yaklaşık 300 metre kadar yol alabilmektedir. Kaydedilmiş en uzun süzülüş, Japonya'daki Yakushima Adaları civarında bir uçan balığın yaptığı 45 saniyelik süzülüştür. Bu süzülme sırasında söz konusu balık, 400 metre uzağa, saatte 70 kilometre hızla ilerlemiştir. Kaydedilmiş en yüksek uçuş ise 6 metredir. Dört kanatlı uçan balık türlerinde diğerlerinden farklı olarak karın yüzgeçleri de gelişmiştir.
Neden Uçarlar?
Sürü halinde dolaşan uçan balıklar genellikle hayati bir tehlike ile karşılaştıklarında sudan sıçrayarak uçmaktadırlar. Yani onlar için uçmak hayat kurtarıcıdır. Uçan balıklar uçma özelliklerini hayat kurtarıcı olarak kullansalar da, bu uçuş sırasında martılara yem olabilirler. Kimi uçan balıklar ise gemilerin gövdesine düşmekte veya gemilere çarparak ölmektedirler.
Uçan Balıklar Ne Yer?
Bu canlılar dişsiz olmaları nedeniyle deniz bitkileri ve planktonlar ile beslenmektedirler. Uçan balıklar yunuslar, tuna balıkları, kuşlar, ve mürekkepbalıkları tarafından avlanırlar.
Uçan Balıkların Evrimi
Süzülen balıklara ait en eski fosil kayıtları günümüzden 240 milyon yıl önceye gitmektedir ve Potanichthys xingyiensis türüne aittir. Ancak yapılan incelemeler, bu fosilin günümüzdeki uçan balıklarla akraba olmadığını, Potanichthys cinsinde süzülme yeteneğinin bağımsız olarak evrimleştiğini göstermektedir. Günümüzdeki uçan balıklar olan Exocoetidae ailesinin ilk olarak 66 milyon yıl önce evrimleştiği bilinmektedir.
Pektoral yanal yüzgeçleri farklılaşarak kanat benzeri bir özellik kazanmıştır. Kanatsı yüzgeçleri sayesinde sudan sıçrayan uçan balıklar, türlerine göre farklı sürelerde havada kalabilirler. Kanatsı yüzgeçlerin diğer balıklardakine benzer anatomik yapıya sahip olması, evrimin en güzel örneklerindendir.
İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar
Uçan balıklar özellikle Japonya, Vietnam, Çin, Hindistan ve Endonezya'da insanlar tarafından avlanarak tüketilmektedir. Japon mutfağında "dashi" isimli bir yemek yapımında kullanılırlar.
Ayrıca Exocet isimli bir anti-gemi füzesi, uçan balıklardan ilham alınarak tasarlanmıştır. Bu füzeler su yüzeyine çok yakın adeta su yüzeyini yalayarak uçarlar ve hedeflerine ulaşırlar.
